Қазақстандағы кеңес өкіметінің мемлекеттік-конфессиялық саясатындағы ислам дискурсы (1920-1930 жж.)

Аңдатпа

Мақалада XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы Қазақстан мұсылмандарына қатысты кеңестік мемлекеттік саясаттың әлеуметтік-саяси аспектілері қарастырылады. Зерттеудің дереккөзтану базасы Қазақстан Республикасының мұрағаттар қорларынан алынған құжаттық материалдармен ұсынылған. Мұрағат дереккөздерін талдау негізінде Кеңес өкіметінің нығаюына қарай мұсылман қатынастарының өзгеруі: большевиктер жеңісінң алғашқы жылдарындағы исламға деген толеранттылықтан бастап, кейінгі онжылдықтардағы мұсылмандардың құқықтары мен мен бостандықтарының толық зайырлығына дейін көрсетілді.Кеңес мемлекетінің дінге қарсы күресінің формалары мен әдістеріне сипаттама беріледі, оның мұсылмандардың рухани өміріне зиян әсері туралы тезиспен негізделеді, ол қатаң әкімшілік қысым мен жалпы шектеулер жағдайында жартылай заңды өмір сүру формасын қабылдады. Кеңес мемлекетінің исламға қатысты саясаты елдегі саяси жағдайды ескере отырып құрылды. Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы саясаттың адалдығы белгілі бір дәрежеде діни қозғалыстың уақытша жандануына ықпал етті. Бұл Ресей империясының, соның ішінде Қазақстанның көптеген мұсылмандарының тарапынан соңғы болып саяси қолдау алуға деген ниетімен байланысты болды. Сонымен бірге, адалдық исламды шектеуге бағытталған дінге қарсы үгіт-насихат жүргізуді жоққа шығармады. Кеңес өкіметі күшейген сайын исламға қарсы доктрина күшейе түсті, ол діни ғибадат пен рухани білім нысандарын жабуға, мұсылман дінбасыларын шектеуге, содан кейін жоюға, діни дүниетанымның бұқарасын санадан шығаруға және коммунистік идеологияны енгізуге бағытталған ымырасыз күрес сипатына ие болды. Конфессиялық саясатты қатаңдатудың саяси негізі мұсылман дінбасылары да жіктелген «социализм жауларына қарсы таптық күрес» деп жарияланды. Дінге төзбеушілік ахуалының нығаюына, қоғамның рухани негіздерінің жойылуына қоғамдық ұйымдар: Қазақстанның әскери атеистер Одағы, дінге қарсы күрескер, «Қошчи» Одағы өз үлестерін қосты.