Факторы формирования социокультурной идентичности казахской интеллигенции в имперский период (середина ХІХ – начало ХХ века)

Жанар  Абсаттарова; Жанна Мажитова

doi:10.32523/2616-7255-2024-149-4-177-193

Авторлар

Жанар Абсаттарова Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті https://orcid.org/0009-0004-5428-1001
Жанна Мажитова Астана медицина университеті https://orcid.org/0009-0004-5428-1001

DOI:

https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-149-4-177-193

Кілт сөздер:

Қазақ зиялылары; әлеуметтік-мәдени сәйкестілік; Дала өлкесі; білім беру саясаты; отарлау

Аңдатпа

Мақалада тайпалық дала ақсүйектері көшбасшыларының өмір жолдары материалдарындағы және ХІХ ғасырдың ортасы мен ХХ ғасырдың басындағы қоғамдық-саяси дискурстың сюжеттері негізіндегі империалық кезеңдегі қазақ зиялыларының әлеуметтик – мәдени бірегейлігін қалыптастыру цветлары ашылады. Ресейдің отарлау жағдайындағы байырғы ақсүйектер байланыс пен империялық әкімшілікке қосылу арқылы өз пікірін сақтау үшін шаралар қабылдағаны анықталды.Империалық биліктің практическилық қызметіндегі мәдени айырмашылықтарды еңсеру саясаты жергілікти халыққа қатысты от ақсүйектерінің ресейлік білім беру тәжірибелеріне жүгіну арқылы жүзеге асырылды, бұл они қоғамға біріктіру құралы ретинде қарастырылды. Сонымен қатар, Ресейдің білім берутары институтың ықпалында болған қазақ ақсүйектерінің қалыптасқан бірегейлігі ішкі отарлаудың күрделі әлеуметтік-саяси және мәдени контекстіне: Дала өлкесіне қоныс аудару қозғалысына, либералды реформаалар мен қарсы реформаларға, қоғамдық сананың, саяси және ұлттық радикализмнің өсуіне байланысты дуалды сипатқа ие болды. Зерттеу кезеңінде Ресей империясында болған әкімшілік, әскери және қоғамдық-саяси процестер жүйесине қосылать отырып, империялық сарапсылардың Функциональностьрынок орындай отырып, лек меметтікге режим қызмет ете отыра, ақсүйектер элитасының өкілдері отандастардың мәдениеті мен минез-құлық стратегиирынка қатысатындығын жақсы білді, бұл отаршылдыққа қарсы, белгілі бір дережеде орыстарға қарсы жай-күйдің пайда болуына, ұлттық бірегейліктің нығаюына эмп болды

Downloads

Download data is not yet available.

Әдебиеттер тізімі

Абселемов С.А. Аграрная колонизация Степного края в российской и казахстанской историографической традиции (вторая половина ХIХ – начало ХХI вв.): автореф. дис. … канд. ист. наук. Омск, 2019. 26 б. https://doi.org/10.25205/1818-7919-2019-18-8-48-58

Абуев К.К. Султан-Газы Валиханов. Степной край Евразии: Историко-культурные взаимодействия и современность. Тезисы докладов и сообщений IV международной научной конференции, посвященной 170-летию Г.Н. Потанина и Ч.Ч. Валиханова. Под ред. А.П. Толочко. Омск: Изд-во ОмГУ, 2005. С. 139-144. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-148-3-75-90

Айтмухамбетов А.А. Казахские служащие Российской империи: формирование, профессиональная и общественно-политическая деятельность в XIX – начале XX вв. (исторический аспект): дис. … доктора истор. наук. Семей, 2010.

Асылбеков М.Х. Сеитов Э.Т. Алихан Букейхан – общественно-политический деятель и учёный. Алматы, 2003. 148 с.

Аюпова З.К., Құсайынов Д.Ө. Алаш қозғалысы және қазақ қоғамындағы саяси сананың серпілісі. Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университетінің хабаршысы. 2017. № 3(35). Б. 16–25.

Бисенова А., Мукашева А. Колониальные интеллектуалы: между просвещенческой и представительской ролью. Новое литературное обозрение. 2020. № 6 (166). 445–449 с.

Букейханов А.Н. Исторические судьбы киргизского края и его культурные успехи. Таңдамалы (избранное). Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995. 216 б.

Валиханов Ч. Ч. Статьи. Переписка. Алма-Ата: Казах. объед. гос. изд-во, 1947. 151 с.

Григорьев В.В. Об отношении России. Речь, произнесённая исправляющим должность профессором В. Григорьевым. Одесса, 1840. 18 с.

Джераси Р. Окно на Восток: Империя, ориентализм, нация и религия в России. М.: Новое литературное обозрение, 2013. 548 с.

Ерофеева И.В. Символы казахской государственности (позднее средневековье и Новое время). Алматы: Аркаким, 2001. 152 с.

Заметка Н. Веселовского. Сочинения Чокана Чингизовича Валиханова. СПб.: Типография Главного управления уделов, 1904. Б. I–III.

Ибрагимов И. Биографические сведения о Ч. Валиханове. Сочинения Чокана Чингизовича Валиханова. СПб.: Типография Главного управления уделов, 1904. С. ХL–ХLVI.

История Казахстана в русских источниках XVI–XX веков. Алматы: Изд-во «Дайк-пресс». 2006. Т. VII. Г. Н. Потанин. Исследования и материалы. 594 с.

Мажитова Ж.С. Институт биев: подходы и интерпретации в российской и казахстанской историографии. М.: «КДУ», «Университетская книга», 2015. 352 с. https://doi 10.31453/kdu.ru.978-5-7913-1153-5-2020-370

Миньяр-Белоручева А.П. Типология исторического дискурса. Язык и текст. 2015. Т. 2. № 2. URL: http://psyjournals.ru/langpsy/2015/n2/Minyar-Beloroucheva.shtml. https: // doi: 10.17759/langt.2015020202

Мурсалим Б. Алашорда. Фотоальбом (при поддержке НДП «Нур Отан»). Алматы: «Орхон» Баспа үйі, 2012. 304 с.

Нуркина Ж.Б., Чуркин М.К., Аманжолулы А.Е., Утегенов М.З. Личная и политическая биография Г. Валиханова в имперском контексте Российской колонизации ХIХ – начала ХХ вв. Былые годы. 2023. № 18(1). С. 230-238. https: // doi: 10.13187/bg.2023.1.230.

Нуркина Ж., Абиль Е., Мажитова Ж. Колонизация Азиатской России в представлениях Г.Б. Валиханова (на материалах празднования 300-летнего юбилея присоединения Сибири). Вестник Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. 2024. №3(148). С. 75-90 бб. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-148-3-75-90

Письмо Султан-Газы Валиханова. Новое время. 1890. № 5305. С. 4–6.

Потанин Г.Н. Биографические сведения о Ч. Валиханове. Сочинения Чокана Чингизовича Валиханова. СПб.: Типография Главного управления уделов, 1904. С. IV–XXXIV.

Прохоров И. Малоизвестны, но достойны внимания. Казахстанская правда. 2021. № 157. 20 августа.

Сабитов Н. Мектебы и медресе у казахов. Алма-Ата: Республика, 1950. — 43 б.

Тажибаев Т.Т. Педагогическая мысль в Казахстане во второй половине ХIХ в. Алма-Ата: Республика, 1965. 164 б.

Тольц В. «Собственный восток России»: Политика идентичности и востоковедение в позднеимперский период. М., 2013. 336 б.

Труды Частного Совещания, созванного 20 мая 1907 г. Степным генерал-губернатором по вопросам о нуждах киргизов Степного края. Омск: Тип. Акмолинской области, 1908. 90 б.

Удербаева С.К. Казахские чиновники Туркестанского края. Алматы: Қазақ университеті, 2020. 200 б. https: //doi 10.1163/22138617-12340283

Шамахов Ф.Ф. Школа Западной Сибири между двумя буржуазно-демократическими революциями (1907–1917 гг.). Томск: Томский ун-т, 1966. 191 с.

Ядринцев Н.М. Биографические сведения о Ч. Валиханове. Сочинения Чокана Чингизовича Валиханова. СПб.: Типография Главного управления уделов, 1904. С. XXXV–XXXIX.

Ядринцев Н.М. Сибирские инородцы, их быт и современное положение. Этнографические исследования с приложением статистических таблиц. СПб: Изд-во И.М. Сибирякова, 1891. 630 б.