Көне Грек мифологиясы мен философиясының қазақ дүниетанымымен сабақтастығы мен мәдени сұхбаттастығы
Қаралымдар: 107 / PDF жүктеулері: 23
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-148-3-208-230Кілт сөздер:
дүниетаным; ойлау; мифология; фольклор; ежелгі гректер; байырғы түріктер; қазақ халқы; мәдени сұхбаттастық; аударма ісіАңдатпа
Мақалада ежелгі үнді және байырғы грек жерінде, бастапқыда дін, миф, ғылым араласқан, кейіндеп таза ақыл-ойға негізделген теориялық философия қалыптасқандығы негізге алынды. Бұл үрдістен түрік халықтарының да, соның ішінде қазақ жұртының да шет қалмағанын, әсіресе кейінгі кездерде жарық көрген ғылыми ізденістер дәлелдейтіндігі көрсетіліп, ауыз әдебиеті мен фольклор халықтық таным негіздерін бойға сіңіру арқылы әрбір адамның өмір жайлы ұшқыр қиялдарға беріліп, дүние болмысы туралы дербес ойлай алатын қабілеттерін дамытқандығына талдаулар жасалды. Халықтың көшпелі өмір-салтына негізделген тұрмыс-тіршілігі де дархан ойдың кемелдігіне жағдай жасағандығы туралы шолу жасалып, ежелгі грек жұрты мен қазақ халқының – дүние, болмыс, адам, қоғам, табиғат, өмір жайлы таным-түсініктері мен ой-толғамдарының терең байланысып, сабақтасып, үндесіп жатуының бірқатар тарихи-мәдени жағдайымен қатар, кездейсоқ сәйкестік те еместігі зерттеушілер Әуезхан Қодар, Сейіт Қасқабасов және Сағади Бөлекбаевтың типологиялық талдау, биогенетикалық заң және сананың өзгерген күйін зерттеу тұжырымдамалары негізінде, бұл мәдениеттер арасындағы байланыстың белгілі бір тарихи кезеңмен ғана шектеліп қалмай, әрбір жаңа ұрпақтың санасында жаңғырып отыратын, уақыт пен кеңістік аясынан тыс сипатта жүретін үздіксіз үдеріс екендігі пайымдалады. Екі халықтың да дүниедегі сан алуандық пен көптүрлілік мәнін өздерінің мифологиялық танымында алғашқылардың бірі болып, жалпылауға, жіктеуге, жүйелеуге талпыныс жасалып, солардың нәтижесінде өзін және айнала дүниені, өмір мәнін ұғымдық ойлау мен көркем мәндік универсалиялар негізінде танып-түсіну, зерделеу қалыптасқаны тұжырымдалады
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Балқыбек Ә. Гомер эпосының жаңғырықтары (жалғасы). URL: https://abai.kz/post/12514 (қаралған күні 14.08.2022).
Булекбаев С.Б., Хайруллаева В.Х. Феномен сознания в философии: новый взгляд: монография / С. Булекбаев, В. Хайруллаева. – Алматы: Ассоциация издателей и книгораспространителей, 2014. – 256 с.
Гегель Г.В.Ф. Лекции по истории философии. Кн.1. Часть 6. – СПб.: Наука, 1993. – 350 с. URL: http://filosof.historic.ru/books/item/f00/s00/z0000389/st005.shtml (қаралған күні 11.08.2022).
Гесиод. Полное собрание текстов / Вступительная статья В.Н.Ярхо. Комментарии О.П.Цыбенко и В.Н.Ярхо. – М.: Лабиринт, 2001. – 256 с.
Исмагулов О. Происхождение казахского народа: по данным физической антропологии / О. Исмагулов, А. Исмагулова. – Алматы: Б.и., 2017. – 191 с.
Кенжетай Д. Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымы: монография / Д. Кенжетай. ҚР мәдениет және ақпарат м-гі, Мәдениет ком. – Алматы: Арыс, 2008. – 355 б.
Кун Н. Легенды и мифы Древней Греции / Н.А. Кун. – «Public Domain», 1922. – 266 с.
Қартабаева Е.Т. Ежелгі дүние тарихы: оқу құралы / Е.Т. Қартабаева, Р.С. Мырзабекова; әл-Фараби атындағы ҚазҰУ. – Алматы: Қазақ ун-ті, 2014. – 284 б.
Қасқабасов С. Мифология. Фольклор. Әдебиет. // Таңдамалы. 2 том. – Астана: Фолиант, 2014. – 344 б.
Қодар Ә. Еленбеген асулар / Көне соқпақтар, соны сұхбаттар. – Алматы: Республикалық оқу-баспа орталығы, 2012. – 496 б.
Лосев Α.Φ. Диалектика мифа / Сост., подг. текста, общ. ред. А.А. Тахо-Годи, В.П. Троицкого. – М.: Мысль, 2001. – 558 с.
Мағауин М. Қобыз сарыны: XV-XVIII ғасырларда жасаған қазақ ақын, жыраулары. Монография / М. Мағауин. – Алматы: Атамұра, 2006. – 264 б.
Нұрышева Г.Ж. Өмірдің мәні: философиялық-антропологиялық талдау: монография / Г.Ж. Нұрышева. – Алматы: Інжу-Маржан, 2011. – 348 б.
Сәукетаев Т. Көне дүние кемеңгерлері (Еркін баяндаулар). – Астана: Аударма, 2007. – 240 б.
Сейдімбек А. Қазақтың ауызша тарихы: шежірелік деректерді пайымдау: зерттеу / А. Сейдімбек. – Астана: Фолиант, 2008. – 726 б.
Тренчени-Вальдапфель И. Гомер и Гесиод: монография / И. Тренчени-Вальдапфель. – М.: Издательство иностранной литературы, 1956. – 124 с.
Уәлиханов Ш. Тәңірі: таңдамалы / Ш. Уәлиханов. – Алматы: RS; Халықаралық Абай клубы, 2016. – 356 б.
Жүктеулер
Жарияланды
Дәйексөзді қалай келтіруге болады
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2024 А. Куранбек, Т. Оразхан, А. Айтбаева, А. Рыскиева
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
