Қазақ дүниетанымындағы кеңістік пен уақыт түсініктерінің қалыптасуы

Аңдатпа

Қай тарихи кезеңде, қандай өркениеттік құрылымда болмасын философиядағы кеңістік пен уақыт мәселесі ортақ маңызды мәселелердің бірі ретінде қарастырылып келеді. Біздің дүние туралы бейне-көрінісіміздің негізінде кеңістік пен уақыт жатыр. Мақалада қазақ дүниетанымының мазмұндық құрылымында тарихи-философиялық айрықша орын алатын кеңістік пен уақыт мәселелері зерделеніп, сараптама жүргізіліп, олардың типтік ерекшеліктеріне пайымдаулар жасалады. Сонымен қатар, кеңістік пен уақыт формаларының көшпелі өркениет пен дәстүрлі қазақ мәдениетіндегі бағыттарына көңіл аударылады. Қазақ халқының дүниетанымындағы кеңістік пен уақыт ұғымдары түрлі мысалдар арқылы нақты түсіндіріліп, халқымыздың ұлттық пайымындағы және күнделікті өмірдегі қолданысы айқындалады. Қазақ халқының дүниетанымындағы (заман, зар заман, дүние, көшпенділік дәстүр, өмір, т.с.с.) уақыт пен кеңістіктің негізгі динамикасы ашылады. Қазақ ойшылдарының болмыстағы кеңістік пен уақытқа тән ерекше көзқарастарының болуы зерттеу мәселесін өзектендіріп отыр. Ежелгі қазақтардың өздеріне тән уақыт пен кеңістік өлшемдері болғаны нақты мысалдар арқылы көрсетіліп, оларға философиялық талдау жасалады. Мақалада кеңістік пен уақыт категорияларының қолданысындағы теңеу, сәйкестендіру ерекшеліктері талданады. Қазақ халқының көшпенді өмір сүруінің негізі ретінде кеңістік пен уақыт категорияларының алатын орны анықталады. Тақырыптың өзектілігі кеңістік пен уақыт категорияларының қазақ дүниетанымындағы қолданысы мен ерекшелігі түрлі мысалдар арқылы түсіндіріліп, адамзат дамуындағы рөлі мен маңызы философиялық тұрғыдан жан-жақты ашып көрсетіледі.