The transformation of the institute of bais in the conditions of modernization processes of the 19th – early 20th centuries

Светлана   Ковальская; Жаслан   Нұрбаев; Сая   Кишибаева

doi:10.32523/2616-7255-2024-147-2-77-98

Авторлар

Светлана Ковальская Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0000-0001-7613-7597
Жаслан Нұрбаев Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты https://orcid.org/0000-0003-4862-6152
Сая Кишибаева Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0009-0009-3355-9082

DOI:

https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-147-2-77-98

Кілт сөздер:

байлар; байлар институты; дәстүрлі элита; жаңғырту; капиталистік шаруашылық; әлеуметтік құрылым; қазақ қоғамы

Аңдатпа

Мақала көшпелі қоғамның дәстүрлі элитасы – қазақ байларының әлеуметтік және институционалдық тарихын зерттеуге арналған. Зерттеу тақырыбының негізгі мазмұны – әлеуметтік қауымдастық ретіндегі байлар институтының тарихы – оның жағдайы, әлеуметтік мінез-құлқы, әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі орны мен рөлі, материалдық әл-ауқат көздері, әлеуметтік альянстар мен қақтығыстар, саяси, мәдени және экономикалық өзгерістердің әлеуметтік алғышарттары мен салдары. XIX ғасырдың екінші жартысында қазақ шаруашылығының бүкілресейлік экономика жүйесіне интеграциялануы дәстүрлі көшпелі қоғамның әлеуметтік стратификациясында өзгерістер туғызды. Оның құрылымында ауқатты адамдар санаты – байлар айтарлықтай рөл атқара бастайды. Мақаланың мақсаты – байлар институтын, оның қазақ өлкесіндегі әлеуметтік-экономикалық және саяси өмір жағдайында отарлық саясаттың күшеюі мен XIX-XX ғасырдың басындағы нарықтық экономика элементтерінің енуі салдарынан өзгеруін зерттеу. Мақаланың әдіснамалық негізі – модернизация теориясы, фронтирлік модернизация. Қазақстан XIX-XX ғғ. басында Ресей империясының бір бөлігі бола отырып, іс жүзінде фронтир аймақ болды. Зерттеу нәтижелерінде бай адамдар тауар-ақша қатынастары саласына белсенді қатысып, мал өсірудің қарқынды түрлерін қолданғаны анықталды. Мал басын көбейте отырып, байлар кәсіпкерлік пен сауданың дамуына ықпал ететін бастапқы капиталды қалыптастырды. Бұл өз кезегінде қайырымдылық қызметін жандандырды.

Downloads

Download data is not yet available.

Әдебиеттер тізімі

Abylhozhin Zh. B. Ocherki social'no-ekonomicheskoj istorii Kazahstana XX v. [Essays on the socio-economic history of Kazakhstan in the twentieth century] (Universitet «Turan», Almaty, 1997). [in Russian]

Abylhozhin Zh. B. Tradicionnaya struktura Kazahstana. Social'no-ekonomicheskie aspekty funkcionirovaniya i transformacii (1920-1930) [The traditional structure of Kazakhstan. Socio-economic aspects of functioning and transformation (1920-1930)] (Ғylym, Almaty, 1991). [in Russian]

Adres kalendar' i spravochnaya kniga Turgajskoj oblasti na 1909 god [Address calendar and reference book of the Turgai region for 1909] (Tipo-litografiya B. A. Breslina, Orenburg, 1908). [in Russian]

Bukejhanov A. N. Kazahi: istoriko-etnograficheskie trudy [Kazakhs: historical and ethnographic works]. T. 14. (Astana, 2007). [in Russian]

Bykov A. Yu. Istoki modernizacii Kazahstana: problemy sedentarizacii v rossijskoj politike XVIII – nachala XX veka [Russian policy in the Steppe regions and the transformation of Kazakh society (1731-1917)] (Azbuka, Moscow, 2003) [in Russian]

Bykov A. Yu. Rossijskaya politika v Stepnyh oblastyah i transformaciya kazahskogo obshchestva (1731-1917 gg.) [Russian policy in the Steppe regions and the transformation of Kazakh society (1731-1917)]. T. 1. Otv. red. A. Sh. Kadyrbaev. (IV RAN, Moscow, 2023). [in Russian]

Bykov A. Yu. Rossijskaya politika v Stepnyh oblastyah i transformaciya kazahskogo obshchestva (1731-1917 gg.) [Russian policy in the Steppe regions and the transformation of Kazakh society (1731-1917)]. T. 2. Otv. red. A. Sh. Kadyrbaev. (IV RAN, Moscow, 2023). [in Russian]

Dala ualayatynyң gazetі: adam, қoғam, tabiғat. 1888-1902 [Dala ualayatyn gazeti: adam, kogam, tabigat. 1888-1902]. Құrastyrushy Ү. Subhanberdina. (Ғylym, Almaty, 1994). [in Kazakh]

Georgi I. G. Opisanie vsekh obitayushchih v Rossijskom gosudarstve narodov i ih zhiteĭskih obryadov, obyknoveniĭ, odezhd, zhilishch, veroispovedaniĭ i prochih dostopamyatnostej. Ch. 2. O narodah tatarskogo plemeni [Description of all the peoples living in the Russian state and their everyday rituals, customs, clothes, dwellings, religions and other memorabilia. Part 2. On the peoples of the Tatar tribe] (SPb., 1799). [in Russian]

Hazanov M. A. Kochevniki i vneshnij mir [Nomads and the outside world] (Dajk-Press, Almaty, 2002). [in Russian]

Haruzin A. Kirgizy Bukeevskoj ordy (antropologo-etnologicheskij ocherk) Vypusk 1. [Kirghiz of the Bukeev Horde (anthropological and ethnological essay)] (Moscow, 1889). [in Russian]

Kaufman A. A. Russkaya obshchina v processe ee zarozhdeniya i rosta [The Russian community in the process of its origin and growth]. (Moscow, 1908). [in Russian]

Koval'skaya S. I. Sud'by modernizacii Kazahstana v angloyazychnoj istoriografii [The fate of modernization of Kazakhstan in English-language historiography] (CNTI, Astana, 2007). [in Russian]

Kozybaev M. K. Izbrannye Trudy [Selected works] (Almaty, 2006). [in Russian]

Krasovskiĭ M. Oblast' sibirskih Kirgiz. Ch. 1-3. [The region of Siberian Kirghiz. Part 1-3]. (SPb, 1868). [in Russian]

Mamytova S. N. Istoriya razvitiya predprinimatel'stva vo vtoroj polovine XIX – nachale XX vekov: avtoreferat na soiskanie uch.step. kand.ist.nauk: 07.00.02. [The history of entrepreneurship development in the second half of the XIX – early XX centuries: author's abstract for the degree of Candidate of Historical Sciences: 07.00.02] (Pavlodar, 2004). [in Russian]

Masanov N. E. Kochevaya civilizaciya kazahov: osnovy zhiznedeyatel'nosti nomadnogo obshchestva [The nomadic civilization of the Kazakhs: the foundations of the life of nomadic society]. (Socinvest-Gorizont, Almaty–Moskva, 1995). [in Russian]

Materialy po zemel'nomu voprosu v Aziatskoj Rossii. Vyp. 1. Stepnoj kraj. Sostavitel' V.A. Tresvyatskij [Materials on the land issue in Asian Russia. Vol. 1. Steppe region. Compiled by V.A. Tresvyatsky]. Peterburg, 1917. 135 s. [in Russian]

Nel'son Fell E. Russkij i kochevnik. Byli kirgizskih stepej. Niva [The Russian and the Nomad. There were Kyrgyz steppes. Niva] 2000. №1, P. 100-145. [in Russian]

Nurahmet Esbol. Kazahskie bai: dinastiya Kosshygulovyh. e-history.kz [Kazakh bais: the Kosshygulov dynasty. e-history.kz] Available at: https://e-history.kz/ru/news/show/32525 (accessed: 15.11.2023). [in Russian]

Nurseitov B. N. Social'nyj oblik baev Kustanajskogo uezda (konec XIX-nachalo XX vv.). e-history.kz [The social appearance of the bais of the Kustanai district (late XIX-early XX centuries). e-history.kz] Available at: https://e-history.kz/ru/history-of-kazakhstan/show/9201 (accessed: 02.12.2023). [in Russian]

Obzor Turgajskoj oblasti za 1880 god [Review of the Turgai region in 1880]. Orenburg, 1881. 27 p. [in Russian]

Obzor Turgajskoj oblasti za 1883 god [Review of the Turgai region in 1883]. Orenburg, 1884. 15 p. [in Russian]

Obzor Turgajskoj oblasti za 1884 god [Review of the Turgai region in 1884]. Orenburg, 1885. 19 p. [in Russian]

Obzor Turgajskoj oblasti na 1886 god [Review of the Turgai region in 1886]. Orenburg, 1887. 17 p. [in Russian]

Obzor Turgajskoj oblasti za 1887 god [Review of the Turgai region in 1887]. Orenburg, 1888. 26 p. [in Russian]

Obzor Turgajskoj oblasti za 1890 god [Review of the Turgai region in 1890]. Orenburg, 1891. 18 p. [in Russian]

Obzor Turgajskoj oblasti za 1894 god [Review of the Turgai region in 1894]. Orenburg, 1895. 67 p. [in Russian]

Olcott M.B. Kazakhs.1-st ed. Stanford: Hoover Institution Press, 1987. 388 p.

Opyt rossijskih modernizacij XVIII–XX vv.: vzaimodejstvie makro- i mikroprocessov [The experience of Russian modernization in the XVIII–XX centuries: the interaction of macro- and micro-processes] (Ekaterinburg, 2011). [in Russian]

Pamyatnaya knizhka Akmolinskoj oblasti na 1915 god [Commemorative book of the Akmola region for 1915]. Omsk, 1915. 78 p. [in Russian]

Pamyatnaya knizhka Semipalatinskoj oblasti na 1900 god [Commemorative book of the Semipalatinsk region for 1900]. Semipalatinsk, 1900. 223 p. [in Russian]

Pamyatnaya knizhka Turgajskoj oblasti na 1899 god [The commemorative book of the Turgai region for 1899]. Orenburg, 1899. 464 p. [in Russian]

Pamyatnaya knizhka Turgajskoj oblasti na 1915 god [The commemorative book of the Turgai region for 1915]. Orenburg, 1915. 175 p. [in Russian]

Pervaya vseobshchaya perepis' naseleniya Rossijskoj imperii 1897 god. LXXXI. Akmolinskaya oblast' [The first general population census of the Russian Empire in 1897. LXXXI. Akmola region]. SPb., 1905. 150 p. [in Russian]

Poberezhnikov I. V. Aziatskaya Rossiya: frontirnaya modernizaciya [Asian Russia: frontier modernization] // Izvestiya Ural'skogo federal'nogo universiteta. Ser. 2: Gumanitarnye nauki. T.96. 2011. № 4. P.191–203. [in Russian]

Pochekaev R. Yu. Evolyuciya nalogooblozheniya v Kazahstane v XIX veke v kontekste frontirnoj modernizacii. Pravo v sovremennom mire [The evolution of taxation in Kazakhstan in the XIX century in the context of frontier modernization. Law in the modern world] 2013. №4. P.174–190. [in Russian]

Proshloe Kazahstana v istochnikah i materialah. Sbornik 1. V v. do n. e. – XVIII v. n. e. [The past of Kazakhstan in sources and materials. Collection 1. V century BC - XVIII century AD] (Alma-Ata – Moscow, 1935). [in Russian]

Radlov V. V. Iz Sibiri. Stranicy dnevnika [From Siberia. Pages of the diary] (Nauka, Moscow, 1989). [in Russian]

Rottier P. The Kazakness of sedentarization: promoting progress as tradition in response to the land problem. Central Asian Survey. 2003. 22(1). P. 67–81.

Shahmatov V. F. Kazahskaya pastbishchno-kochevaya obshchina. (Voprosy obrazovaniya, evolyucii i razlozheniya) [Kazakh pastoral and nomadic community. (Issues of education, evolution and decomposition)] (Alma-Ata, 1964). [in Russian]

Spravochnaya kniga i adres kalendar' Turgajskoj oblasti na 1911 god [Reference book and address calendar of the Turgai region for 1911]. Orenburg, 1911. 320 p. [in Russian]

Tebaev D. B. Frontir v politike Rossiĭskoj imperii na territorii Stepnogo kraya vo vtoroj polovine XVIII veka (na primere Mladshego i Srednego Zhuzov). Iran-name [Frontier in the politics of the Russian Empire on the territory of the Steppe region in the second half of the XVIII century (on the example of the Younger and Middle Zhuzes). Iran-name] 2010. №1 (13). P.246–256. [in Russian]

Tuleuova B. T. Adaptaciya kazahskogo obshchestva Central'nogo Kazahstana k rynochnym usloviyam vo vtoroj polovine XIX – nachale XX vekov [Adaptation of the Kazakh society of Central Kazakhstan to market conditions in the second half of the XIX – early XX centuries] (Karaganda, 2012). [in Russian]

Zhakisheva S. A. Konfiskaciya bajskih hozyajstv v Kazahstane na rubezhe 20–30-h gg. XX v. Monografiya. T. 31. Materialy Gosudarstvennoj komissii po polnoj reabilitacii zhertv politicheskoj repressii (20-50 gody XX veka). Pod obshch. red. E.T. Karina [Confiscation of farmsteads in Kazakhstan at the turn of the 20-30s of the twentieth century. Monograph. Volume 31. Materials of the State Commission for the Full Rehabilitation of Victims of Political Repression (20-50 years of the twentieth century). Edited by E.T. Karin] (Astana, 2022). [in Russian].