Научные исследования и этические принципы: современные дискуссии

Улболсын М. Сандыбаева; Кульшат А. Медеуова

doi:10.32523/2616-7255-2023-145-4-300-317

Авторлар

Улболсын М. Сандыбаева Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0000-0001-7075-405X
Кульшат А. Медеуова Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0000-0001-8860-9678

DOI:

https://doi.org/10.32523/2616-7255-2023-145-4-300-317

Кілт сөздер:

ғылыми зерттеу; этика; зерттеу этикасы; әлеуметтік жауапкершілік; этикалық кодекстер; тәуекелдер; ғылым философиясы.

Аңдатпа

Мақалада адамдарға қатысты зерттеулер жүргізетін ғалымдардың ізденіс барысында кездесетін этикалық мәселелер мен дилеммалар бойынша пікірталастар қарастырылады. Әртүрлі қиянат оқиғаларын талдау арқылы этикалық принциптердің, кодекстердің, нұсқаулықтардың және ұйымдардың қалай пайда болғаны көрсетіледі. Бүгінгі таңда әртүрлі этикалық нормалар мен ұстанымдар маңызды нұсқаулық ретінде қызмет еткенімен, зерттеулер мен тәжірибелердегі
қайшылықтар сақталуда. Сонымен қатар, этикалық принциптерді рәсімдеу процесінің белең алуы
зерттеушілерді алаңдатады. Канадалық тәжірибе мысалында ғылыми зерттеулер мен тәжірибелерді
этикалық реттеу саласындағы бюрократизация процестеріне сын келтірілген. Әр түрлі этикалық
кодекстер мен нұсқаулықтарға сүйене отырып, адамдардың қатысуымен этикалық зерттеулер
жүргізудің заманауи принциптері анықталды. Тәуекелдер, соның ішінде әлеуметтік ғылымдармен
байланысты мәселелер талқыланады. Әдебиеттерге шолу бүгінгі күні қандай мәселелердің өзекті
болып келе жатқанын және кәсіби зерттеушілердің этикалық дилеммалар мен тәуекелдерге қалай
тап болатынын көрсетеді. Зерттеу тәжірибесінде туындайтын күрделі дилеммалар пәнаралық пікірталастарды және әртүрлі академиялық және басқа мекемелерде зерттеу этикасы курстарын енгізуді қажет етеді деген қорытындыға келді. Этикалық дилеммаларды шешудің тиісті кәсіби тәжірибесі өзінің ұлттық нұсқаулықтары мен кодекстерін әзірлеу және жетілдіру кезінде ескерілуі керек. Мақала ғылыми зерттеулер этикасы мен кәсіби тәжірибе туралы пікірталастардың кеңеюіне ықпал етеді деп санаймыз.