Қазақ қоғамындағы байлардың әлеуметтік мәртебесінің теориялық-әдіснамалық аспектілері

Қаралымдар: 60 / PDF жүктеулері: 27

Авторлар

Гульжан Ерменбаева Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0009-0002-1462-073X
Гульмира Сұлтанғазы MNU Университеті https://orcid.org/0000-0002-8998-5875
Ерлан Медеубаев ҚР ҰҒА Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты https://orcid.org/0009-0003-3650-9159

DOI:

https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-147-2-57-76

Кілт сөздер:

әлеуметтік құрылым; қазақ қоғамы; байлар; дебаизация; тәркілеу; байлық; мал иелері

Жүктеп алу PDF файлын жүктеп алу

Аңдатпа

Қазақ қоғамы өзіне тән ерекшеліктерді ескеріп, әлеуметтік ұстанымдары мен топтарға бөлінуі экономикалық және дәстүрлі факторлармен айқындалған әлеуметтік тәртіпті қалыптастырды. Көшпелі экономикадағы құрылымдық өзгерістер оның әлеуметтік стратификациясына әсер етті. Жаңа құрылымда белгілі ауқатты адамдар үлкен рөл атқара бастады. Байдың мәртебесі экономикалық және саяси аспектілерді біріктірді. Әлеуметтік құрылымда байлардың экономикалық маңызы оның мүлкінің көлемімен анықталды, өйткені байлық "әл-ауқатты және тыныш өмірге" жетудің негізгі факторы болды. Бұл өз кезегінде оған саяси маңыз бен ықпал берді. Тарихнамада байдың басқа әлеуметтік топтардан функционалдық айырмашылықтары туралы бірыңғай түсінік жоқ. Қолда бар материал интерпретациялардың кең спектрін білдіреді: саудагер, бай, мал иесі немесе XIX ғасырдың екінші жартысындағы экономикалық реформалар толқынында пайда болған кәсіпкер бай болуы мүмкін. Сонымен қатар, "бай" термині кез-келген ауқатты адамға қатысты қолданылуы мүмкін, ал әлеуметтік топ ретінде олар бір әлеуметтік қабатқа біріктірілген ортақ сипаттағы адамдардың бірігуі. Бұл мақаланың мақсаты қазақ қоғамындағы байлардың әлеуметтік мәртебесінің теориялық-әдіснамалық аспектілерін талдау болып табылады.

Downloads

Download data is not yet available.

Әдебиеттер тізімі

Abylkhozhin Zh. B. Osobennosti sotsialno-ekonomicheskikh otnoshenii v traditsionnoi strukture [Features of socio-economic relations in the traditional structure] // Ocherki po istorii traditsionnoi struktury kazakhov v pervye sovetskie desiatiletiia: sotsialno-ekonomicheskie i sotsiokulturnye aspekty [Essays on the history of the traditional structure of Kazakhs in the first Soviet decades: socio-economic and socio-cultural aspects] / Abylkhozhin Zh. B., Alimbai N. A., Turganbaeva L. R., Orynbaeva G. U., Zhumadil A.K. (Almaty, 2022, 455 p.) [in Russian].

Artykbaev ZH. O. Kazahskoe obshchestvo v ХІХ veke: tradicii i innovacii [Kazakh society in the ХІХ century: traditions and innovations] (Karaganda, 1997, 330 p.). [in Russian].

Bartol'd V. V. Tyurki. Dvenadcat' lekcij po istorii tureckih narodov Srednej Azii [The Turks. Twelve lectures on the history of the Turkish peoples of Central Asia]. (Moscow; Berlin: Direkt-Media, 2020, 212 p). [in Russian].

Beker J. Soviet cultural policies in Kazakhstan //Arabia. The Islamic World Review. East Burnham. September, 1985. [in English].

Bekmakhanov E. B. Prisoedinenie Kazakhstana k Rossii [Accession of Kazakhstan to Russia]. (Moscow, 1957, 324 p.). [in Russian].

Bekmakhanov E. Baiskoe khoziaistvo v Kazakhstane i ego osobennosti vo vtoroi polovine XIX - nachale XX v. [Bay economy in Kazakhstan and its features in the second half of the XIX - early XX centuries] (Moscow, 1961. pp. 338-347). [in Russian].

Bernshtam A. Social'no ‒ ekonomicheskij stroj orhono-enisejskih tyurok VI-VIII vekov. Vostochno ‒ tyurkskij kaganat i kyrgyzy [Socio-economic structure of the Orkhon-Yenisei Turks of the VI-VIII centuries. The Eastern Turkic Kaganate and the Kyrgyzs]. (Moscow, Leningrad, 1946. 212 р.). [in Russian].

Dobrosmyslov A. I. Turgajskaya oblast'. Istoricheskij ocherk [Turgai region. Historical sketch] // Izvestiya Orenburgskogo otdeleniya Imperatorskogo russkogo geograficheskogo obshchestva [Proceedings of the Orenburg branch of the Imperial Russian Geographical Society]. (Tver, 1902, 524 p.). [in Russian].

Davies R. W., Wheatcroft S. G. Stalin and the Soviet Famine of 1932-1933: A Reply to Ellman // Europe-Asia Studies. 4 (58), 625-657(2006). [in English].

Gejns A. K. Kirgiz-kajsaki [Kirgiz-kajsaki] // Sobranie literaturnyh trudov [Collected literary works]. (Saint ‒ Petersburg, 1987, 21-179 p). [in Russian].

Hamitova A. B. Problemy chelovecheskih cennosteĭ v kazahskoĭ kul'ture [Problems of human values in Kazakh culture]. 5, 17-27(2008). [in Russian].

Kameron S. Golodnaya step': Golod, nasilie i sozdanie Sovetskogo Kazahstana [The Hungry Steppe: Famine, Violence, and the Creation of Soviet Kazakhstan]. (Moscow, 2020, 360 p.). [in Russian].

Kindler R. Stalinskie kochevniki: vlast' i golod v Kazahstane [Stalin's Nomads: Power and Famine in Kazakhstan]. (Moscow, 2017, 382 p.). [in Russian].

Klyashtornyj S. G., Sultanov T. I. Kazahstan. Letopis' trekh tysyacheletij [Kazakhstan. Chronicle of three millennia]. (Alma-Ata, 1992, 375 p.). [in Russian].

Klyashtornyj S. G., Sultanov T. I. Gosudarstva i narody Evrazijskih stepej: ot drevnosti k Novomu vremeni [States and Peoples of the Eurasian Steppes: from Antiquity to Modern Times]. (Saint-Petersburg, 2009, 432 p.). [in Russian].

Koval'skaya S. I. Osnovnye harakteristiki social'noj struktury kazahskogo obshchestva v novoe vremya [Main characteristics of the social structure of Kazakh society in the new times]. (Aktobe, 2017, pp. 50-58). [in Russian].

Kozina V. V., Dzhumabekov D. A., Apakasheva A. R. K voprosu o provedenii kampanii po konfiskacii bajskih hozyajstv v Kazahstane [On the issue of conducting a campaign to confiscate bai farms in Kazakhstan]. (Karaganda, 2023, pp.98-106). [in Russian].

Kraft I. I. Iz kirgizskoj stariny [From Kyrgyz antiquity]. (Orenburg, 1900, 168 p.).

Kudajbergenova Zh. O transformacii tradicionnoj hozyajstvennoj deyatel'nosti kazahov vo vtoroj polovine XIX - nachale XX vv. [About the transformation of traditional economic activities of Kazakhs in the second half of XIX - early XX centuries]. 1, 20-24 (2010). [in Russian].

Labazanov S. M. Obshchealtajskaya leksema baj v kumykskom yazyke (Sravnitel'no-istoricheskij analiz) [All-Altaic lexeme bai in Kumyk language (Comparative-historical analysis)]. (2014, 2). [in Russian].

Levshin A. I. Opisanie Kirgiz – kazach'ih, ili Kirgiz – kajsackih, ord i stepej [Description of the Kirghiz – Cossack, or Kirghiz – Kaisak, hordes and steppes]. (Almaty, 1996, 656 p.). [in Russian].

Mazhitova Zh. S. Institut biev v rossijskoj i kazahstanskoj istoriografii: komparativnyj analiz (XVIII - nachalo XXI vv. [Institute of biys in Russian and Kazakh historiography: comparative analysis (XVIII - early XXI centuries.]. (Moscow, 2016, 553 p.). [in Russian].

Martin V. Zakon i obychai v stepi: kazahi Srednego zhuza i rossijskij kolonializm [Law and Customs in the Steppe: The Kazakhs of the Middle Juz and Russian Colonialism]. (Almaty, 2009, 264 p.). [in Russian].

Masanov N. E. Problemy social'no – ekonomicheskoĭ istorii Kazahstana na rubezhe XVIII - XIX vekov [Problems of socio – economic history of Kazakhstan at the turn of XVIII - XIX centuries]. (Alma-Ata, 1984, 176 p.). [in Russian].

Masanov N. E. Kochevaya civilizaciya kazahov: osnovy zhiznedeyatel'nosti nomadnogo obshchestva [Nomadic civilization of Kazakhs: the foundations of nomadic society life activity]. (Almaty, 1995, 320 p.). [in Russian].

Masanov N. E., Abylhozhin Zh. B., Erofeeva I. V. Nauchnoe znanie i mifotvorchestvo v sovremennoĭ istoriografii Kazahstana [Scientific knowledge and myth-making in modern historiography of Kazakhstan]. (Almaty, 2007, 296 p.). [in Russian].

Mejer L. Kirgizskaya step' Orenburgskogo vedomstva [Kirghiz steppe of the Orenburg department]. (Saint-Petersburg, 1865, 289 p.). [in Russian].

Nauryzbaj Z. Chetyre oblaka [Four clouds]. (Almaty, 2022, 412 p.). [in Russian].

Ogajon I. Sedentarizaciya kazahov SSSR pri Staline. Kollektivizaciya i social'nye izmeneniya (1928-1945 gg.) [Sedentarization of the Kazakhs of the USSR under Stalin. Collectivization and social changes (1928-1945)]. (Almaty, 2009, 369 p.). [in Russian].

Olkott M. B. Kazahi [Kazakhs]. (Almaty, 1997, 303-336 p.). [in Russian].

Pianciolla N. Nomads and the State in Soviet Kazakhstan. (Oxford, 2019, 23 р.). [in English].

Pianciolla N. Stalinism in Kazakhstan: History, Memory, and Representation. (1) 2022. pp. 280-285). [in English].

Pamyatnaya knizhka Semipalatinskoj oblasti na 1900 god [Remembrance book of Semipalatinsk region for 1900] (Semipalatinsk, 1900, 166 p.). [in Russian].

Potapov L. P. Sakral'noe znachenie slova 'bogatyj’ v altae – sayanskih tyurkskih yazykah (po etnograficheskim materialam) [Sacral meaning of the word 'rich' in Altai – Sayan Turkic languages (based on ethnographic materials)]. (Leningrad, 1986, pp. 230-237). [in Russian].

Rottier P. The Kazakness of sedentarization: promoting progress as tradition in response to the land problem. 22(1), 67-81(2003). [in English].

Sabitov D. Kazahstan v global'nyh processah [Kazakhstan in global processes]. 2(48), 64-71 (2016). [in Russian].

Sabol S. Russian Colonization and the Genesis of Kazak National Consciousness. (Basingstoke, 2003, 233 p.). [in English].

Sulejmenov B. Agrarnyj vopros v Kazahstane poslednej treti XIX - nachala XX v. (1867-1907 gg.) [Agrarian question in Kazakhstan in the last third of XIX - early XX centuries]. (Alma-Ata, 1963, 411 p.). [in Russian].

Sultanov T. I. Kochevye plemena Priaral'ya v XV-XVII vv. [Nomadic tribes of the Aral Sea region in the XV-XVII centuries]. (Moscow, 1982, 139 p.). [in Russian].

Tolybekov S. E. Kochevoe obshchestvo kazakhov v XVII - nachale XX veka. Politiko – ekonomicheskii analiz [Kazakh nomadic society in the XVII - early XX centuries. Political-economic analysis] (Alma-Ata, 1971, 636 p.). [in Russian].

Shakhmatov V. F. K voprosu o slozhenii i spetsifike patriarkhalno – feodalnykh otnoshenii v Kazakhstane [On the question of the formation and specifics of patriarchal-feudal relations in Kazakhstan], Vestnik AN KazSSR [Bulletin of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR]. 7, 18-36(1951). [in Russian].

Shahmatov V. F. O pastbishchnokochevoĭ (zemel'noĭ) obshchine u kazahov [About pasture-nomadic (land) community among Kazakhs // Issues of History of Kazakhstan and Eastern Turkestan]. (Alma-Ata, 1962, pp. 3-40). [in Russian].

Valihanov CH. Etnograficheskoe nasledie kazahov [Ethnographic heritage of Kazakhs]. (Pavlodar, 2005, 290 p). [in Russian].

Volosti i naselennye mesta, 1893 goda. Vyp.5. Semipalatinskaya oblast'. [Townships and localities. Semipalatinsk region]. (Saint-Petersburg, 1895, 76 р.). [in Russian].

Vyatkin M. Sotsialno – ekonomicheskoe razvitie Srednei Azii. Istoriogr. ocherk 1865-1965 gg. [Socio – economic development of Central Asia. Historiographical essay 1865-1965]. (Frunze, 1974, 263 p.). [in Russian].

Zhakisheva S. A. Eliminaciya bajskih hozyajstv na rubezhe 20-30-h gg. HKH v.: novye podhody, metody i tekhnologii [Eliminating Bai farms at the turn of the 20-30s of the twentieth century: new approaches, methods and technologies]. (Almaty, 2021, 222 p.). [in Russian].

Zhakisheva S. A. Debaizaciya i raskulachivanie v Kazahstane v 20-h–30-h gg. XX v.: novye istochniki i podhody [Debaitization and Raskulachivanie in Kazakhstan in the 20s-30s of the XX century: new sources and approaches]. (Moscow, 2022, 53-58 pp). [in Russian].

Zhanbosinova A. S. Likvidaciya kulachestva kak klassa na materialah GAVKO [Liquidation of kulachchestvo as a class on the materials of the State Archive of East Kazakhstan region]. (Almaty, 2017, 163-168 p.). [in Russian].

Zimanov S. Z. Obshchestvennyi stroi kazakhov pervoi poloviny XIX veka [The social structure of the Kazakhs in the first half of the XIX century]. (Alma-Ata, 1958, 293 p.). [in Russian].