Последствия голода 1921-1923 годов в Казахстане: демографический анализ

Думан  Айтмағамбетов; Ернар  Устагалиев

doi:10.32523/2616-7255-2024-148-3-12-35

Авторлар

Думан Айтмағамбетов Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0000-0002-0853-3368
Ернар Устагалиев Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

DOI:

https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-148-3-12-35

Кілт сөздер:

аштық; "әскери коммунизм" саясаты; демографиялық дағдарыс; салыстырмалы талдау; халық санағы; статистикалық материалдар.

Аңдатпа

Бұл мақала 1921-1923 жылдардағы Қазақстандағы ашаршылықтың тарихи және демографиялық аспектілерін зерттеуге арналған. Ашаршылық құрбандарының саны мыңдаған болғаны және бұл аштықтың халық үшін орны толмас шығындарға ұшыратқаны белгілі. Мақаланың мақсаты – аштықтың демографиялық салдарын салыстырмалы тарихи талдау. Зерттеу міндеттері есебінде мұрағат құжаттарын, халық санағы материалдарын және статистикалық мәліметтерді қолданып, аштық салдарына салыстырмалы талдау жасау, сондай-ақ аштық зардаптарын, залал ауқымын және олардың республиканың жергілікті халқының өміріне тигізген әсерін демографиялық талдау әдісін қолдану арқылы зерделеу жатады. Зерттеу әдіснамасының ерекшелігі әртүрлі өлшемдер мен модульдер бойынша аштықтың статистикалық деректерді жүйелеу болып табылады. Зерттеу нәтижелері аштықтың демографиялық әсерін зерттеу үшін салыстырмалы талдау әдісін қолдану тақырыпты тереңірек зерттеуге ықпал ететінін көрсетті. Статистикалық мәліметтерді пайдаланып, сапалы талдау арқылы алынған нәтижелер Қазақстандағы ХХ ғасырдың 20-жылдарындағы ашаршылықтың неғұрлым толық демографиялық бейнесін жасау үшін эмпирикалық негіз болды.

Downloads

Download data is not yet available.

Әдебиеттер тізімі

Cameron S. The hungry steppe: famine, violence, and the making of Soviet Kazakhstan. Itaka [New York], Cornell University Press, 2018.

Graziosi A. and Sysyn F. Communism and Hunger: The Ukrainian, Chinese, Kazakh, and Soviet Famines in Comparative Perspective. East/West: Journal of Ukrainian Studies. – 2019. – Volume VI, No. 1. https://doi.org/10.21226/ewjus485

Olcott M. The Collectivization Drive in Kazakhstan // Russian Review. 1981. Vol. 40, No.2. Рр. 122-142.

Pianciola, N. Ukraine and Kazakhstan: Comparing the Famines // Contemporary European History. – 2018. – 27(3). https://doi:10.1017/S0960777318000309

Richter, J. Famine, Memory, and Politics in the Post-Soviet Space: Contrasting Echoes of Collectivization in Ukraine and Kazakhstan // Nationalities Papers (2019), 1–16. https://doi:10.1017/nps.2019.17

Rudnytskyi O., Kulchytskyi S., Gladun O., Kulyk N. The 1921–1923 Famine and the Holodomor of 1932–1933 in Ukraine: Common and Distinctive Features // Nationalities Papers (2020), 1–20. https://doi:10.1017/nps.2019.81

Wheatcroft S. The Soviet Famine of 1931-33: Politically Motivated or Ecological Disaster? // Center of European & Eurasian Studies on May 5, 2003.

Wolowyna O. A Demographic Framework for the 1932–1934 Famine in the Soviet Union // Journal of Genocide Research, 2020. https://doi.org/10.1080/14623528.2020.1834741

Абылхожин Ж., Козыбаев M., Татимов M. Казахстанская трагедия // Вопросы истории. №7. – 1989. – С. 85-102.

Aлексеенко Н., Алексеенко А. Население Казахстана за 100 лет (1897-1997 гг.). – Усть-Каменогорск, 1999. – 158 с.

Aсылбеков M. Социально-демографическое развитие населения Казахстана в 1926-1939 гг. – Алматы: «Қазақ университеті», 2016. – 146 с.

Бартольд В.В. Сочинения. Toм 2, часть 1. – Moсква: «Издательство восточной литературы», 1963. – 1020 с.

Боранбаева Б. Бөкей губерниясындағы 1920-1922 жылдардағы аштық. Отан тарихы. – 2017. – №3 (79). – 22-28-бб.

Всесоюзная перепись населения 1926 г. Окончательные итоги. Том 8. Казахская АССР. – Москва, 1928.

Голод в Казахстане в начале 20-х годов ХХ века и его последствия. Сборник архивных документов и материалов. – Алматы, 2023. – 504 с.

Голод в Казахстане 1921-1923 годов. Сборник документов и материалов. Т. 1. 1921 – июнь 1922. – Алматы: «Aлматы-Болашақ», 2021. – 652 с.; Т. 2. Июль 1922 – ноябрь 1923. – Алматы: «Aлматы-Болашақ», 2021. – 752 с.

История переписей населения и этнодемографические процессы в Казахстане. –Алматы, 1998. – 158 с.

Калиева К. Переписи населения как источник для изучения народонаселения Казахстана 1897-1926 гг.: автореф. диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. – Барнаул, 2009. – 27 с.

Капаева А. Продовольственная политика Советской власти в Казахстане в условиях «Военного коммунизма» // Отан тарихы. – 2021. – №4 (96). – С. 117-125.

Киндлер Р. Сталинские кочевники: власть и голод в Казахстане. – Москва, «Политическая энциклопедия», 2017. – 382 с.

Козыбаева M.M., Кудайбергенова А.И., Байдалы Р.Ж. Голод 1921–1922 годов в Казахстане и его последствия (на основе материалов Северного Казахстана) // Отан тарихы. – 2021. – №4 (96). – С. 149-157.

Кудайбергенова А.И. Қазақстанның ХХ ғасырдың 20-40 жылдардағы демографиялық тарихы. – Алматы: «Радуга», 2023. – 320 б.

Maрдаровский Н.И. Голод в Киргизии и борьба с недородом. – Оренбург: Кирглавполитпросвет, 1922. – 28 с.

Maсанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов: основы жизнедеятельности номадного общества. – Алматы: «Принт-С», 2011. – 740 с.

Mусаев Б.А. Голод в 1921-1922 годах в Казахстане и ликвидация его последствий. – Aктобе: «Принт А», 2006. – 190 с.

Нейштадт С.А. Социалистическое преобразование экономики Казахской ССР в 1917–1937 гг. – Алматы, КазГиз, 1957. – 378 с.

Огайон И. Седентаризация казахов СССР при Сталине. Коллективизация и социальные изменения (1928-1945 гг.). – Алматы: «Санат», 2009. – 368 с.

Омарбеков Т., Койгелдиев M. Тарих тағылымы не дейді? – Алматы: «Ана тілі», 1993. – 300 б.

Первые итоги переписи населения: казахское население // Наше хозяйство. – 1927. – №3.

Сборник статистических сведений о движении населения, скота и урожае с 1880 по 1922 г. (Таблицы). – Оренбург, 5-я Гос. тип. Оренполиграфия, 1925.

Сельское хозяйство Киргизской Советской Социалистической Республики в 1923 году по итогам с.-х. переписи 1923 г. Гос. Статистика СССР, Киргиз. Центр. Стат. Упр. – Оренбург, Паровая тип. Губсоюза, 1924. Вып. 1. Западная Киргизия.

Смагулова С. Ашаршылық қасіреті. Монография. – Алматы, 2019. – 272 б.

Список населенных пунктов КССР (губернии: Актюбинская, Адаевский район, Букеевская, Кустанайская, Оренбургская и Тургайский район). – Оренбург, 1923. – 133 с.

Статистико-экономический обзор Киргизской Советской Социалистической Республики. – Оренбург, ЦСУ КССР, 1923.

Толтс M. Репрессированная перепись 1937 года // Родина. – 1989. – №11. – С. 56-61. https://www.researchgate.net/publication/343576848

Хайдаров E. Орал губерниясындағы аштық (1921–1922) // Отан тарихы. – 2021. – №4 (96). – 157-166-бб.