Қазақ даласындағы әулиелер: дәстүр және сабақтастық :  Ғылыми мақала

Абзал Өмірбай; Раушан  Иманжүсіп

doi:10.32523/2616-7255-2024-149-4-310-324

Авторлар

Абзал Өмірбай Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0000-0001-7183-6428
Раушан Иманжүсіп Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті https://orcid.org/0000-0001-5220-5540

DOI:

https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-149-4-310-324

Кілт сөздер:

мәдениет философиясы; әулие; мәдени ландшафт; мәдени дәстүрлер; діни әдет-ғұрыптар; діни сенімдер; Түркістан облысы; қазақ даласы

Аңдатпа

Бұл мақалада әулие ұғымының қазақ даласына келуі мен жаңа түсініктің жергілікті халықтың болмысына ықпалы қарастырылады. Ұзақ уақыт бойы көшпелі түркілер дүниетанымына сіңген ислам қағидаларының саяси әрекеттер негізінде санадан өшірілуінің көрінісі ретінде бүгінгі қоғам өкілдерінің әулиелер жөніндегі танымы мен түсінігінің төмендеуінің себептері зерделенеді. Сонымен қатар, тәуелсіздік алған жылдардан бастап бүгінгі күнге дейінгі аралықта жоғалтқан білімді қайта қалпына келтіру мақсатында жүзеге асырылып жатқан әрекеттер назарға алынады. Атап айтқанда, Құран Кәрімді аудару жұмыстары нәтижесінде туындаған мәтіндік айырмашылықтардың жаңа діни бағыттар мен ұстанымдардың туындауына септік болу ықтималдылығы сараланады. Мақалада Түркістан өңірінің әулиелеріне қатысты материалдар талданып, жинақталған мәліметтерге шолу жасалады. Әулиелердің арасындағы сабақтастықты зерттей келе, олардың ғұмыр кешкен және қызмет атқарған мекендерінің киелі жерлерге айналуының себептері зерделенеді. Олардың арасындағы рухани сабақтастық шежірелік деректер негізінде зерттеледі. Зерттеу барысында алынған мәліметтерге сүйене отырып, әулиелердің алғашқы топтары қожалар – Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбардың ұрпақтары болғандығы, кейінірек жергілікті тұрғындар арасынанда әулиелер шыққандығы белгілі болды. Зерттеу барысында жинақталған деректерді негізге ала отырып, әулиелік қасиеттің қожалар тұқымынан жергілікті халық тумаларына сабақтасуының себептері жөнінде ғылыми болжам жасалады.

Downloads

Download data is not yet available.

Әдебиеттер тізімі

«Киелі мекен»: Созақта «Бибі Мәриям» кесенесінің аумағаны тазалық жұмыстары ұйымдастырылды. 2024. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/ontustik/press/news/details/752823.

Dergaһ Yayinları. Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi. İstanbul, 1977. 399 v.

Milli Egitim Basımevi. İslam Ansiklopedisi. İstanbul, 1977. 487 v.

Алтай Х. «Құран Кәрим» қазақша мағына және түсінігі. Медине: «Құран Шәриф» баспасы, 1991. 893 б.

Әбдірахманов Б. Бекет-атаның сұпылық жолы. Алматы: «Нұрлы әлем», 2010. 248 б.

Биболатұлы Б. Зикзал. Астана: «Ғылым» баспасы, 2017. Т. 1. 912 б.

Кустаев М. Құран Кәрім орысша-қазақша. Алматы: ТОО «ЛантарТрейд», 2019. 819 б.

Қазақстан Республикасының Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы заңы, 15 қаңтар 1992 жыл, №1125-XII Заңы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z920004000.

Қазыналы Оңтүстік. Т. 22: 5-кітап: әз әулиелер. Алматы: «Нұрлы Әлем», 2011. 288 б.

Қондыбай С. Байырғы қазақ дүниетанымының негіздері. Энциклопедиялық басылым. Алматы: «Қазақ тілі» баспасы, 2018. 480 б.

Құран Кәрим. Мағыналар және түсіндірмелерінің аудармасы. Алматы, 2013. 776 б.

Құрбанқожаев С. Ясауимен байланысты аңыз әңгімелер. 2024. URL: https://azretsultan.kz/yasauimen-bajlanysty-a-yz-gimeler/.

Құрманов А. Қазақ баласы оқыдым, тоқыдым деседе, Бекасыл хазірет болама? 2013. URL: https://egemen.kz/article/25605-mashqur-zhusip-kopeyuly-qazaq-balasy-oqydym-toqydym-dese-de-bekasyl-khaziret-bol.

Нысанбаев Ә. Қазақстан Ұлттық энциклопедия. Алматы: «Қазақстан энциклопедиясының» Бас редакциясы, 1999. 720 б.

Олжабай С. Қазаншы ата немесе тайқазанды құйған шебер Созақта жерленген бе? 2022. URL: https://okg.kz/post?id=29713&slug=qazanshy-ata-nemese-taiqazandy-quigan-sheber-sozaqta-zherlengen-be.

Слямбек Қ. Қазақстандағы әйел-ана кесенелері. 2020. URL: https://massaget.kz/ruhani_jangyiru/kazakstandagyi-ayel-ana-keseneler-karashash-ana-60847/.

Тайжан Б. Ақбикеш мұнарасы қайта жаңғыртылады ма? 2016. URL: https://egemen.kz/article/105642-aqbikesh-munarasy-qayta-dganhghyrtyla-ma.

Хабибуллаев А. Козы Ходжа ибн Хафиз Ходжа – ученый-богослов из Карнака. «Исламоведение в Казахстане: состояние, проблемы перспективы». Материалы международного круглого стола. 2014. С. 43-48.

Хабибуллаев А. Қозы қожа ибн Хафиз қожа Қалпа (Халифа) медресесі. Кітап және кітапхан. 2018, №4 (8). 58-63 б.