Зікір сопылықтағы мистикалық күйлерге жетудің психологиялық әдісі ретінде рөлі

Аңдатпа

Мақалада зикр мистикалық күйлерді табудың психологиялық тәсілдерінің бірі ретінде кейбір ерекшеліктері көрсетілген (Хәл). Өздеріңіз білетіндей, тасаввуф-муршидтің басшылығымен адамның (салиқ) өзін-өзі жетілдіру жағдайы. Өзін-өзі жетілдіру процесін мистикалық хәлдің қатысуынсыз елестету мүмкін емес. Мистикалық хәл қуаныш пен сағыныш, тыныштық пен қысым сезімі түрінде көрінеді және рухани "саяхатшылардың", яғни салиқтардың жүректеріне (калб) енеді. Мистикалық хәлдың шығу тегі Аллаға байланысты, тек ол салиқке белгілі бір хәлді бере алады. Бірақ мистикалық хәлді шақырудың белгілі бір жолдары бар. Бұл жағдайда салиқтің осы әдістерді қолдана алатындығын ескеру қажет, бірақ мистикалық хәлді өзі сезінеді ме, жоқ па, ол Аллаға байланысты. Мистикалық хәлді шақырудың мұндай психологиялық әдістеріне зікір, хилват (жалғыздық), само (би) және т.б.  кіреді. Бұл мақалада зікір мистикалық хәлге келудің психологиялық әдістерінің бірі ретінде қарастырылады. Зікір - сопылық медитациялық рухани тәжірибе, ол Құдайды мадақтауды қамтитын дұға формуласын көп рет қайталап айтудан тұрады. Накшбандия тариқатындағы  зікір-мистикалық күйлерге жетудің негізгі әдісі. Біз әр түрлі тариқаттардан шыққан атақты салиқтардың  іс жүзінде "зикри алония", яғни жахрия зікір (дауыспен жүзеге асырылады) қолданғанын білеміз. Мысалы, Қожа Ахмад Яссауи тариқатында "зікіри арра", яғни "зікіри жахрия"түрлерінің бірі қолданылған. Өздеріңіз білетіндей, Мавлавия Тарикатында, оның негізін қалаушы Джалалиддин Руми зікірді жүзеге асыру кезінде само, яғни мистикалық биді қолданған. Салиқтар Алланың немесе калимайдың кейбір атрибуттары тавхид (Ло илоха иллаллох) ән сияқты  айтып және билеп, олардың көмегімен  мистикалық күйлерді сезінді. Айта кету керек, мұндай тәжірибені қарапайым халық үшін жүргізу қиын болды. Накшбандия тариқатында  "зикри хуфия" қолданды, яғни зікір дауыссыз жүзеге асырылады. Бахауддин Накшбанд зікірдің екі түрі бар екенін айтты, ол: зикр джахри және зикр хуфия. Накшбандия шәкірттері зикр хуфияны зикри жахриямен салыстырғанда жақсы екенін ескере отырып хуфияны қолданды. Оның зикри жахрияға қатысты психологиялық артықшылығы неде? Бұл зикра джахри тәжірибесін белгілі бір жерлерде қолдануға болады. Зикр хуфия кез-келген жағдайда жүзеге асырылады. Екіншіден, зикри джахрияны іс жүзінде қолданатын, өзін зікір жасамайтындармен салыстыра отырып, өзін-өзі сүю сезімі пайда болуы мүмкін. Бұл өзін-өзі жетілдірудің негізгі ережелеріне қайшы келеді. Сопылық тарихында тариқаттың негізін қалаушы Ходжагон Абдухалик Гиждувани Хидр алайхиссаламға зікірді тақ тәртіпте қолдануды үйреткен деп жазылған. Гиджувани мен оның шәкірттері тәжірибеде зикр хуфия қолданды. Бірақ одан кейін зикри джахрия қолданыла бастады. Бұл оның шәкірті Бахауддин Накшбанд зикри хуфияны қолдану туралы айтқан Амир Саид Кулолдың уақытына дейін болды. Амир Саид Кулол зикр хуфияны қолданудан бас тартты, бірақ шәкіртіне пайдалануға тыйым салмады. Осылайша, Бахауддин Накшбандтан бастап Накшбандия тариқатының салиқтары зикр хуфияны іс жүзінде қолданады. Зикр хуфияның басым жағы - бұл адамдар зікірді кез-келген жерде, яғни жұмыс орнында, саяхатта, отбасында, ақыл-ойы еркін жерде қолдануға мүмкіндік алды. Бір сөзбен айтқанда, салиқтар зікрді үнемі қолдануға мүмкіндік алды. Бұл ереже  Накшбандия тариқатының  өміршеңдік болуының себебі болып табылады.